– Với người đủ 75 tuổi trở lên khi phạm tội hoặc khi xét xử hình phạt tử hình sẽ không được áp dụng. Đối với người bị kết án tử hình về tội tham ô tài sản, tội nhận hối lộ mà sau khi bị kết án đã chủ động nộp lại ít nhất ba phần tư tài sản tham ô và hợp tác tích cực với cơ quan chức năng trong việc phát hiện, điều tra, xử lý tội phạm hoặc lập công lớn thì sẽ không bị áp dụng hình phạt tử hình. Quy định này nhằm góp phần hạn chế việc thi hành hình phạt tử hình trên thực tế và nhằm thúc đẩy việc thu hồi tài sản bị tham nhũng trong các vụ án tham nhũng.
– 08 tội danh đã bỏ hình phạt tử hình bao gồm:
(1) cướp tài sản (Điều 168);
(2) sản xuất, buôn bán hàng cấm là lương thực, thực phẩm, phụ gia thực phẩm (Điều 193);
(3) tàng trữ trái phép chất ma túy (Điều 249);
(4) chiếm đoạt chất ma túy (Điều 252);
(5) phá hủy công trình, cơ sở, phương tiện quan trọng về an ninh quốc gia (Điều 303);
(6) chống mệnh lệnh (Điều 394);
(7) đầu hàng địch (Điều 399);
(8) tội hoạt động phỉ (do Bộ luật Hình sự đã bỏ tội danh này).
Như vậy, trong tổng số 314 tội danh, Bộ luật Hình sự năm 2015 vẫn còn duy trì hình phạt tử hình đối với 18 tội danh.

Thứ ba, Bộ luật Hình sự năm 2015 đã bổ sung chế định tha tù trước thời hạn có điều kiện. Điều này đã tạo cơ hội cho những phạm nhân cải tạo tốt trong quá trình chấp hành án ở các cơ sở giam giữ. Nếu trong thời gian thử thách mà người được tha tù trước thời hạn cố ý vi phạm nghĩa vụ hoặc phạm tội mới thì phải trở lại cơ sở giam giữ để chấp hành tiếp phần hình phạt tù còn lại chưa chấp hành. Quy định này góp phần thực hiện chủ trương của Đảng về việc giáo dục, cải tạo người phạm tội trong môi trường xã hội.

Thứ tư, Bộ luật Hình sự năm 2015 đã sửa đổi, bổ sung nhóm các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm của con người (Chương XIV) và nhóm các tội xâm phạm quyền tự do của con người, quyền tự do dân chủ của công dân (Chương XV) theo hướng tăng cường bảo vệ các quyền con người, quyền công dân với những quy định nghiêm khắc; bổ sung một số quy định mới để xử lý hình sự đối với hành vi xâm phạm quyền biểu quyết khi Nhà nước trưng cầu ý dân, quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí…, đồng thời, có chính sách xử lý nghiêm khắc hơn đối với các tội xâm phạm quyền tự do của con người, quyền tự do dân chủ của công dân.

2. Bộ luật Hình sự năm 2015 đã có sự điều chỉnh mạnh mẽ trong chính sách hình sự đối với người chưa thành niên phạm tội theo hướng bảo đảm lợi ích tốt nhất cho các em trên tinh thần bảo đảm yêu cầu đấu tranh phòng, chống tội phạm trong lứa tuổi chưa thành niên.

Theo đó Bộ luật Hình sự năm 2015 đã chỉ rõ hơn những tội phạm cụ thể mà người từ đủ 14 đến dưới 16 tuổi phải chịu trách nhiệm hình sự. Theo đó, họ chỉ phải chịu trách nhiệm hình sự về việc thực hiện tội phạm rất nghiêm trọng, tội phạm đặc biệt nghiêm trọng ở 28 tội danh thuộc 04 nhóm tội phạm:
(1) các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm con người;
(2) các tội xâm phạm sở hữu;
(3) các tội phạm về ma túy;
(4) các tội xâm phạm an toàn công cộng.
Nhằm tiếp tục hoàn thiện chính sách hình sự đối với người chưa thành niên, đáp ứng yêu cầu của Công ước của Liên hợp quốc về quyền trẻ em và các văn kiện quốc tế liên quan, Bộ luật Hình sự năm 2015 đã cụ thể hóa các điều kiện miễn trách nhiệm hình sự áp dụng riêng cho từng đối tượng người chưa thành niên (người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi và người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi), bổ sung 03 biện pháp giám sát, giáo dục áp dụng trong trường hợp các em được miễn trách nhiệm hình sự, gồm:
(1) Khiển trách;
(2) Hòa giải tại cộng đồng;
(3) Biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn.

3.Bộ luật Hình sự năm 2015 tạo cơ chế bảo vệ và thúc đẩy phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa

Thứ nhất, Bộ luật Hình sự năm 2015 đã bổ sung chế định trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại. Đây là điểm mới nổi bật, mang tính đột phá trong chính sách hình sự, thay đổi nhận thức truyền thống về tội phạm và hình phạt. Việc bổ sung này xuất phát từ yêu cầu cấp bách của thực tiễn và nhằm góp phần khắc phục những bất cập, hạn chế trong việc xử lý các vi phạm pháp luật của pháp nhân trong thời gian qua, nhất là những vi phạm trong các lĩnh vực kinh tế và môi trường, đồng thời tạo điều kiện bảo vệ tốt hơn quyền lợi của người bị thiệt hại do các vi phạm của pháp nhân gây ra. (Về nội dung cụ thể của chế định trách nhiệm hình sự của pháp nhân sẽ được chuyên gia thuộc Bộ Tư pháp trình bày trong chuyên đề riêng vào buổi chiều ngày hôm nay).
Thứ hai, Bộ luật Hình sự năm 2015 đã sửa đổi, bổ sung nhóm các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế (chương XVIII) theo hướng phi tội phạm hóa đối với 04 tội danh được quy định trong Bộ luật Hình sự năm 1999, gồm:
(1) Kinh doanh trái phép;
(2) Báo cáo sai trong quản lý kinh tế;
(3) Vi phạm quy định về cấp văn bằng bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp;
(4) Sử dụng trái phép quỹ dự trữ bổ sung vốn điều lệ của tổ chức tín dụng;
Việc loại bỏ 04 tội phạm này nhằm bảo đảm quyền tự do và tự chủ của các chủ thể trong hoạt động sản xuất, kinh doanh, đồng thời phù hợp với tình hình tội phạm thời gian qua.
Cùng với đó, Bộ luật cũng bổ sung thêm 16 tội danh mới trong các lĩnh vực kinh tế để kịp thời phòng ngừa các loại tội phạm này.
Thứ ba, Bộ luật Hình sự năm 2015 đã sửa đổi, bổ sung nhóm các tội phạm về môi trường (Chương XIX) nhằm cụ thể hóa các hành vi phạm tội gây ô nhiễm môi trường; các chế tài nghiêm khắc đối với các tội phạm này, tăng mức phạt tiền; bổ sung thêm 02 tội mới (là Tội vi phạm quy định về bảo vệ an toàn công trình thủy lợi, đê điều và phòng, chống thiên tai và Tội vi phạm quy định về bảo vệ bờ, bãi sông).

4. Bộ luật Hình sự năm 2015 góp phần khắc phục những bất cập, hạn chế trong thực tiễn đấu tranh phòng, chống tội phạm

Thứ nhất, Bộ luật Hình sự đã phi tội phạm hóa đối với 06 tội danh bao gồm:
(1) Tảo hôn;
(2) Kinh doanh trái phép;
(3) Báo cáo sai trong quản lý kinh tế;
(4) Vi phạm quy định về cấp văn bằng bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp;
(5) Sử dụng trái phép quỹ dự trữ bổ sung vốn điều lệ của tổ chức tín dụng;
(6) Không chấp hành các quyết định hành chính của cơ quan nhà nước có thẩm quyền về việc đưa vào cơ sở giáo dục, cơ sở chữa bệnh, quản chế hành chính.
Thứ hai, sửa đổi, bổ sung nhóm các tội xâm phạm sở hữu (Chương XVI) bảo đảm đối xử bình đẳng giữa  xử lý hành vi xâm phạm tài sản của Nhà nước với hành vi xâm phạm tài sản của cá nhân theo Hiến pháp 2013; tăng mức phạt tiền bổ sung đối với nhóm tội xâm phạm sở hữu; đồng thời, cụ thể hóa hành vi phạm tội, bổ sung tình tiết định khung tăng nặng đối với các tội phạm thuộc nhóm này. Đặc biệt là cụ thể hóa trường hợp xử lý hình sự đối với hành vi trộm cắp tài sản có giá trị dưới mức định lượng tối thiểu 02 triệu đồng nhằm góp phần bảo vệ tài sản của nhân dân, đặc biệt là người nghèo (khoản 1 Điều 173).
Thứ ba, Bộ luật Hình sự năm 2015 đã bổ sung một chương riêng quy định về những trường hợp loại trừ trách nhiệm hình sự, trong đó, tiếp tục duy trì 04 trường hợp như Bộ luật Hình sự năm 1999 gồm:
(1) Sự kiện bất ngờ;
(2) Phòng vệ chính đáng;
(3) Tình thế cấp thiết;
(4) Tình trạng không có năng lực trách nhiệm hình sự);
03 trường hợp loại trừ trách nhiệm hình sự được bổ sung là:
(5) Gây thiệt hại trong khi bắt giữ người phạm pháp;
(6) Rủi ro trong nghiên cứu, thử nghiệm, áp dụng tiến bộ khoa học, kỹ thuật và công nghệ;
(7) Thi hành mệnh lệnh của người chỉ huy hoặc của cấp trên.
Nội dung sửa đổi này nhằm tạo hành lanh pháp lý an toàn để khuyến khích người dân an tâm, tích cực tham gia phòng chống tội phạm; tham gia các hoạt động sản xuất, nghiên cứu khoa học có tính chất “đột phá” vì lợi ích chung.

5. Bộ luật Hình sự năm 2015 có những nội dung sửa đổi, bổ sung góp phần tăng cường công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng ở nước ta

Thứ nhất, Bộ luật đã bổ sung quy định không áp dụng thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự đối với tội tham ô, tội nhận hối lộ. Quy định khẳng định chủ trương nhất quán của Đảng và Nhà nước là xử lý đến cùng tội phạm tham nhũng, đồng thời góp phần tăng cường công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng.
Thứ hai, Bộ luật đã mở rộng phạm vi xử lý với tội tham nhũng ra cả khu vực tư nhân. Theo đó, người có chức vụ, quyền hạn trong các doanh nghiệp, tổ chức ngoài Nhà nước mà thực hiện hành vi tham ô tài sản, nhận hối lộ thì cũng bị xử lý về tội tham ô tài sản, tội nhận hối lộ theo quy định tại các điều 353, 354 của Bộ luật Hình sự năm 2015. Ngoài ra, người có hành vi đưa hối lộ hoặc môi giới hối lộ cho công chức nước ngoài, công chức của tổ chức quốc tế công, người có chức vụ trong các doanh nghiệp, tổ chức ngoài Nhà nước thì cũng bị xử lý về tội đưa hối lộ hoặc tội môi giới hối lộ theo quy định tại các điều 364, 365 của Bộ luật Hình sự năm 2015. Quy định này góp phần tăng cường trong công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng. Đồng thời, cũng nhằm thực thi Công ước quốc tế về chống tham nhũng mà nước ta là thành viên.

6. Bộ luật Hình sự năm 2015 đã cụ thể hóa tối đa các tình tiết định tội, định khung có tính chất định tính, trừu tượng trong cấu thành của hầu hết các tội phạm

Nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho các cơ quan chức năng trong công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm; trên cơ sở các văn bản hướng dẫn thi hành của Bộ luật Hình sự năm 1999, lựa chọn những nội dung hướng dẫn khẳng định là còn phù hợp nhằm tăng tính minh bạch, rõ ràng, Bộ luật Hình sự năm 2015 đã lượng hóa nhiều tình tiết định tính của Bộ luật Hình sự năm 1999 như: “gây hậu quả nghiêm trọng”, “gây hậu quả rất nghiêm trọng”, “gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng”; “số lượng lớn”, “số lượng rất lớn”, “số lượng đặc biệt lớn”; “thu lợi bất chính lớn”, “thu lợi bất chính rất lớn”, “thu lợi bất chính đặc biệt lớn”; “đất có diện tích lớn”, “đất có diện tích rất lớn”,…bằng các quy định cụ thể trong Bộ luật Hình sự năm 2015.

7. Bộ luật Hình sự năm 2015 đã có những sửa đổi, bổ sung phù hợp nhằm nội luật hóa các qui định có liên quan của điều ước quốc tế mà nước ta là thành viên, góp phần tăng cường hợp tác quốc tế trong đấu tranh phòng, chống tội phạm

Thứ nhất, Bộ luật đã sửa đổi, bổ sung quy định về chuẩn bị phạm tội theo hướng bổ sung thêm hành vi thành lập, tham gia nhóm tội phạm để thực hiện một tội phạm cụ thể (bên cạnh các hành vi chuẩn bị phạm tội đã được quy định trước đây). Quy định này đã tạo cơ sở pháp lý để chủ động ngăn chặn tội phạm xảy ra, nâng cao hiệu quả phòng ngừa tội phạm. Đồng thời phù hợp với tinh thần của Công ước chống tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia.
Thứ hai, Bộ luật Hình sự năm 2015 sửa đổi, bổ sung cơ bản cấu thành của Tội mua bán người và Tội mua bán người dưới 16 tuổi theo tinh thần Nghị định thư về phòng, chống buôn bán người, đặc biệt là phụ nữ và trẻ em.
Thứ ba, Bộ luật bổ sung Tội bắt cóc con tin (Điều 301) và Tội cướp biển (Điều 302) trên cơ sở các quy định của Công ước chống bắt cóc con tin năm 1979 và Công ước quốc tế về Luật biển năm 1982.
Thứ tư, sửa đổi, bổ sung Tội rửa tiền (Điều 324) nhằm đáp ứng các yêu cầu, về phòng, chống rửa tiền, trong đó đặc biệt chú ý là việc bổ sung chủ thể thực hiện tội phạm là pháp nhân thương mại.
Ngoài ra, Bộ luật Hình sự năm 2015 có những điều chỉnh về mặt kỹ thuật lập pháp theo hướng nâng cao tính minh bạch, bảo đảm tính thống nhất về mặt kỹ thuật giữa phần chung và phần các tội phạm.

Trên đây là một số điểm mới của Bộ luật hình sự năm 2015. Luật Hoàng Thành hy vọng rằng bài viết trên sẽ cung cấp những thông tin hữu ích cho bạn đọc. Chúng tôi rất mong nhận được phản hồi từ bạn đọc. Hẹn gặp lại các bạn ở những bài viết tiếp theo. Cùng theo dõi để cập nhật những thông tin  mới nhất nhé!